+ Đặc điểm nội dung:
La Quán Trung đã phục hiện toàn cảnh bức tranh quân sự - chính trị rộng lớn của Trung Quốc thời cổ (thế kỉ II, III), thông qua đó phơi bày tình trạng chiến tranh liên miên gây ra bao đau khổ, tang thương cho dân chúng. Đặc biệt, tác giả đi sâu vào việc thể hiện mâu thuẫn gay gắt trong nội bộ giai cấp thống trị thời đó. Những nhân vật và tình tiết tuy được hử cấu để tô đậm nét cá biệt nhưng vẫn dựa trên sự chân thực của lịch sử, phản ánh được bản chất con người và xã hội thời Tam quốc.
Thái độ yêu ghét của La Quán Trung thể hiện rất rõ trong cách xây dựng tính cách nhân vật. Tư tưởng, tinh cảm của ông được gửi gắm qua từng hình tượng văn học. Ca ngợi Lưu Bị, Quan Công, Trương Phi, Gia Cát Lượng và chỉ trích, lẻn án Đổng Trác, Tào Tháo..., tác phẩm đã phản ánh thái độ rạch ròi của tác giả đối với hiện thực phong kiến lúc bấy giò. Đây cũng chính là ấn tượng không thể phai mờ mà tác phẩm để lại trong lòng người đọc nhiều thế hệ.
Tác giả yêu mến, ủng hộ Lưu Bị và căm ghét, phản đối Tào Tháo. Tác giả miêu tả Tào Tháo là kẻ gian hùng, tàn bạo; vì mục đích vị kỉ mà dám làm tất cả, bất chấp đạo lí nhân nghĩa như giết hoàng hậu, áp bức nhà vua, dối trên lừa dưới... Hình tượng Tào Tháo có ý nghĩa điển hình và phổ biến trong giai cấp phong kiến thống trị thời đó. Thông qua nhân vật này, La Quán Trung đã vạch trần bản chất tham bạo của giai cấp bóc lột. Câu nói nổi tiếng của Tào Tháo: “Thà ta phụ người chứ không để người phụ ta" đã đúc kết phương châm xử thế và được coi là triết lý sống của phần lớn giai cấp thống trị phong kiến.
Hoàn toàn tương phản với Tào Tháo gian hùng, tàn ác là LƯU Bị trung hậu, nhân ái. Các thành viên trong tập đoàn của ông mà hạt nhân là Quan Công, Trương Phi... đoàn kết, yêu thương, tôn trọng và tin tưởng lẫn nhau. Mượn nhân vật Lưu Bị, tác giả phát biểu quan điểm: “Muốn làm việc lớn, phải lấy dân làm gốc". Hình ảnh tốt đẹp của Lưu Bị là hình ảnh về một vị vua sáng suốt, nhân từ mà dân chúng hằng ao ước. Bộ ba anh em kết nghĩa vườn đào (Lưu Bị, Quan Công, Trương Phi) là biểu tượng cho tinh bạn keo sơn, sống chết có nhau. Tình nghĩa bạn bè của họ được đặt lên trên tiền tài, danh vọng, thế lực... Điều này làm rung động lòng người trong cãi xã hội mà toan tính vụ lợi cá nhân đã trở thành ý thức phổ biến của giai cấp thống trị. Thái độ của tác giả là mến phục và ca ngợi sự trung nghĩa trong tình bạn của bộ ba Lưu - Quan - Trương nên đã xây dựng thành một biểu tượng bằng hữu nổi tiếng muôn đời.
* Đặc điểm nghệ thuật:
+ Nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật điển hình:
Bộ tiểu thuyết Tam quốc diễn nghĩa có tới hơn 400 nhân vật, trong đó có những nhân vật chính là những điển hình bất hủ cỏ dung mạo và cá tính rõ nét. Lưu Bị trong sáng, nhân từ; Tôn Quyền trầm tĩnh, cương nghị; Tào Tháo gian hiểm, tàn bạo; Quan Công tận tụy, trung nghĩa; Khổng Minh sâu sắc, mưu kế hơn người... Nổi bật nhất vẫn là hình tượng Trương Phi. Tính Trương Phi thẳng thắn, nóng nảy, cương trực, rất ghét những điều xấu xa. ông có đời sống trong sạch, thái độ yêu ghét phân minh, mọi hành động lớn nhò đều vì nghĩa nên được người đời ca ngợi. Trương Phi là nhàn vật tự nhiên nhất và sinh động nhất trong tác phẩm.
Nhân vật Tào Tháo cũng được tác giả miêu tả rất sắc sảo. Là kẻ gian sảo, hiểm độc nên nhất nhất mọi lời nói, cử chỉ, hành động của hắn đểu toát ra bản chất ấy. La Quán Trung đã tập hợp nhiều giai thoại về Tào Tháo để dựng nên một tinh cách điển hình của giai cấp thống trị, làm cho người đọc nhận thức được bản chất xấu xa của chúng. Khổng Minh (Gia Cát Lượng) là nhân vật nổi tiếng vé mưu trí sáng suốt. Ông đã mang hết tinh thẩn và tài năng để vạch ra những sách lược đúng đắn nhất cho việc tạo dựng sự nghiệp chinh trị của LƯU Bị- Ông ít khi nghĩ tới quyền lợi của bản thân, thường xuất hiện ở tuyến đầu của cuộc đấu tranh và luôn giành được thắng lợi nhờ lài trí kiệt xuất. Đặc điểm nổi trội nhất ở nhân vật Khổng Minh là tài tiên đoán chuẩn xác các tình huống để từ đó đưa ra sách lược đúng đắn và chu đáo nhất, tạo cơ sở chắc chắn cho chiến thắng. Nguyên tắc xây dựng nhân vật điển hình của La Quán Trung là nắm chắc đặc trưng, nhấn mạnh và nêu bật dặc điểm trong tính cách của nhân vật. Nghệ thuật này được nhiều nhà văn Trung Quốc sau này kế thừa và phát triển.
